Boekennieuws.

Menig cineast is er met succes in geslaagd een werk van Franz Kafka om te zetten in film. Denk aan bijvoorbeeld The Trial van Orson Welles. Toch waagde niemand zich aan Das Schloss. Hoe een roman die nooit is afgerond naar het scherm te toveren? Michael Haneke, de filmmaker die furore maakte met onder meer Funny Games en Amour, besloot de uitdaging aan te gaan. Een vuistdikke vertelling over de lotgevallen van Jozef K., een gasmeter met een missie: deel uitmaken van een gesloten gemeenschap en het kasteel bereiken. Het probleem: op alle mogelijke wijzen wordt hij tegengewerkt. Het resultaat: een koortsdroom die uitmondt in een nachtmerrie.

Dit gegeven kan in combinatie met de juiste filmmaker fascinerende cinema opleveren. Hoewel Haneke meer heeft met het rauwe realisme, vormen de thema’s van Das Schloss weldegelijk de hoofdtoon in zijn eigen oeuvre, dus zou er weinig kunnen misgaan. Toch is de film niet helemaal geslaagd.

In eerste instantie heeft dit te maken met de te nadrukkelijke regie van Haneke. Het is bijna te voelen hoe de acteurs de tekst op de juiste wijze uitspreken of zich naar een bepaald punt verplaatsen. Haneke staat bekend om zijn zeer precieze regie, hier vormt het een hindernis. Het voelt allemaal stijfjes, ongemakkelijk en bij momenten lijkt het eerder een toneelstuk dan een film. Hierdoor ontstaat een kunstmatig gevoel die wel bevreemding oproept, maar tegelijkertijd inleving in Jozef K. – en zijn wereld – bemoeilijkt.

Dan zijn er de abrupte momenten waarop scènes eindigen; plotseling is er een korte overgang naar een zwart scherm. Een handeling wordt daarna gecontinueerd, of een andere scène wordt opgediend. Het is een mooie visuele knipoog naar het beruchte einde, maar werkt op den duur op de zenuwen, alsof het een trucje betreft dat na de tiende keer eerder lijkt op een dwangmatige herhaaloefening.

Tot slot, en toegegeven het is een banale reden, Das Schloss is een erg lange zit. Het boek is ook niet dun, maar daar ging een hypnotiserende werking van uit. Haneke’s film heeft een pretentieus karakter met uitleggerige dialogen, waardoor het lastig wordt niet blikken op je horloge te werpen.

Dit alles maakt van Das Schloss toch geen mislukking. Zo kent de film ondanks zijn stijve karakter toch wat hallucinante momenten. Zoals wanneer Jozef K. dan eindelijk het kasteel heeft betreden en in een dromerige hal terechtkomt met kamertjes waar de ambtenaren slapen. Of de bizarre scène in het klaslokaal, waar hij en zijn geliefde gedwongen worden de nacht door te brengen. De paranoia en chaos zitten er ook goed in verwerkt, zie de scène waarin de assistenten van Jozef K. tevergeefs een brief moeten zoeken in een enorme stapel dossiers. Je gaat je verwonderen waarom hij niet allang tot waanzin is gedreven door het bureaucratische gerotzooi.

Al met al kan deze filmversie van Haneke toch echt niet tippen aan de roman van Kafka. Haneke heeft veel beter werk op zijn naam staan en deze kan omschreven worden als het lelijke eendje. Tegen de tijd dat de aftiteling over het scherm rolt, overheerst vooral het verlangen het boek nog eens na te lezen.